Alles mag er zijn

Wat is heteronormativiteit?

Heteronormativiteit betekent de overtuiging of aanname dat heteroseksualiteit de norm is. Deze ‘norm van heteroseksualiteit’ is geen veroordeling van niet-heteroseksuele relaties, maar een (onbewust) verwachtingspatroon dat de meeste mensen hetero zijn. Het risico van dit verwachtingspatroon is dat andere vormen van seksuele oriëntatie of relaties onbedoeld worden uitgesloten.

Seksuele oriëntatie – soms nog seksuele voorkeur of seksuele geaardheid genoemd – gaat over de voorkeur voor mannen, vrouwen of meer, in het beleven van seksualiteit. Ofwel, op wie val je? Vaak is het niet met opzet dat iemand ervan uitgaat dat een ander heteroseksueel is, maar door er onbewust naar te handelen blijft het neveneffect aanwezig.

Leerlingen die lesbisch, homoseksueel of biseksueel zijn, kunnen zich genegeerd of uitgesloten worden. Ze kunnen zich ook minderwaardig gaan voelen.

Heteronormativiteit ‘zit in de weg’

De schooltijd is een invloedrijke en vormende periode. Kinderen ontwikkelen dan onder meer hun verwachtingen en vooroordelen, bijvoorbeeld over seksuele oriëntatie. Die verwachtingen worden op school versterkt of juist tegengegaan. Een van de dingen dat in de weg kan zitten is heteronormativiteit. Niet alleen lesbische, homo en bi mensen ervaren de negatieve gevolgen van al te strakke heteronormatieve verwachtingen, maar ook heteroseksuele mensen die niet (geheel) aan het verwachtingspatroon kunnen of willen voldoen.

Niet alleen jongens en meisjes

Bij heteronormativiteit wordt er daarnaast (meestal onbewust) vanuit gegaan dat er alleen jongens en meisjes zijn. Er zou sprake zijn van een binaire indeling, ofwel een tweedeling. Dat klopt niet. Er zijn ook kinderen, jongeren en volwassen die zich niet of niet volledig man of vrouw voelen. Zij kunnen zich beiden voelen, iets erbuiten, of afwisselend mannelijker of vrouwelijker. Er zijn allerlei variaties en benamingen voor, waaronder non-binair, genderfluïde en queer. Iemands seksuele oriëntatie hoeft dus niet beperkt te zijn tot mannen en/of vrouwen. Niet hetero normatief denken betekent dan ook dat je mensen niet steeds in gedachten of in je gedrag categoriseert in jongens óf meisjes en mannen óf vrouwen.

Hoe hetero-normatief denk jij?

De vraag is natuurlijk: hoe herken je je eigen hetero normatieve verwachtingen en waar kun je op letten als leraar?

• Vraag je je bij jongen-meisje vriendschappen wel eens af of zij verliefd op elkaar zijn, maar doe je dit niet bij jongen-jongen of meisje-meisje vriendschappen?
• Vraag je na de zomer aan een jongen in de klas of hij op vakantie leuke meisjes heeft ontmoet?
• Ga je er automatisch vanuit dat een kind één vader en één moeder heeft?
• Verwacht je dat er in een man-vrouw relatie traditionele heteroseksuele rolpatronen zijn, zoals dat de man dominanter is dan de vrouw? Of dat de vrouw meer in het huishouden doet?
• Verwacht je dat er ook in man-man relaties of vrouw-vrouw relaties sprake is van traditionele heteroseksuele rolpatronen zoals een partner die ‘de broek aan heeft’ en één die zich schikt?
• Heb je het idee dat seks vooral gericht is op voortplanting of dat seks vooral penis-in-vagina seks betreft?

Als je één of meer van deze vragen met ja moest beantwoorden of misschien wel andere situaties herkent waarin je soortgelijke verwachtingen hebt, is een belangrijke stap gezet.

Door je bewust te zijn van je eigen verwachtingen en opvattingen, kun je makkelijker werken aan een veilige sfeer.

Ga dus bij jezelf na welke verwachtingspatronen jij hebt van mensen en waarom. Kun je die verwachtingen misschien bijstellen? En kun je dan ook bijstellen hoe je daarnaar handelt, communiceert en reageert in de klas? Door zelf of met je collega’s te sparren over dagelijkse en mogelijke situaties in de klas en school, kun je hier in de toekomst meer integer mee omgaan of op reageren, onder meer door te kiezen voor meer inclusieve vragen en taal.

Rekening houden met iederéén, hoe doe je dat?

Het streven is dat leerlingen hun eigen keuzes maken en hun eigen gevoel volgen. Als we ze in al hun diversiteit willen ondersteunen in wie ze zijn en wat ze willen, dan zijn twee aspecten belangrijk. Aan de ene kant voelen leerlingen misschien onzekerheid dat ze anders zijn dan wat er van ze wordt verwacht. Ze hebben ondersteuning nodig om daarmee om te gaan. Aan de andere kant is het belangrijk dat hun omgeving diversiteit en verschillen waardeert. Het is belangrijk om kinderen te leren hoe zij hun gevoelens en verwachtingen kunnen herkennen en kunnen uiten met respect voor elkaar. In zo’n omgeving is het makkelijker om jezelf te zijn.

In de les kun je alert zijn op de voorbeelden die je geeft, in onder meer rekensommen en teksten. Je kunt er ook op letten in de methoden die je gebruikt en natuurlijk de aannames die je doet.

Lerarentaal is voorbeeldtaal, dus inclusief communiceren begint bij jou. Je kunt bijvoorbeeld vragen of zeggen;

• ‘Wie zijn/hoe heten jouw ouders?’ in plaats van ‘Wie zijn jouw vader en moeder?’.
• ‘Als je dan verkering met iemand krijgt’, in plaats van ‘Als je dan een vriendje krijgt’
• ‘Heb je op vakantie nog iemand leuks ontmoet?’ in plaats van ‘Heb je op vakantie een leuk meisje ontmoet?’.
• ‘Goedemorgen allemaal’, in plaats van ‘Goedemorgen meisjes en jongens’.

Wat levert minder hetero-normatief zijn op?

Door op deze manier om te gaan met je eigen verwachtingen en daardoor inclusiever te communiceren, werk je aan seksuele integriteit bij leerlingen. Ze leren zo hoe ze bewust, respectvol en verantwoordelijk om kunnen gaan met hun eigen seksualiteit (en seksuele oriëntatie) en die van anderen. Werken aan seksuele integriteit schept ruimte voor een veilige en gezonde seksuele ontwikkeling van je leerlingen. Alles mag er zijn. Ondanks dat dat ook uitdagend kan zijn, geeft het vooral veel winst in de vorm van veiligheid voor iedereen in de klas om zichzelf te zijn.